We zien een veldleeuwerik omhoog klimmen de lucht in boven de vogelakker op boerderij de Vinkenhorst in Herwen. De veldleeuwerik is gekozen als maatgevende soort voor de vogelakker. Als het met de veldleeuwerik goed gaat in de akkers, dan volgen andere akkervogels ook.
Studiegroepen
De afgelopen jaren is BoerenNatuur met collectieven aan de slag gegaan met kennisontwikkeling in kenniskringen via het LifeIP All4Biodiversity-project. De uitdaging die nu voorligt is dat de kennisontwikkeling opgepakt wordt met en door deelnemers van agrarische collectieven.
Naar aanleiding hiervan is Collectief Rivierenland bezig een aantal studiegroepen op te richten, waaronder de studiegroep Vogelakkers. De studiegroepen Duurzaam Bodembeheer en Graslandbeheer Noordelijke Maasoevers zijn al eerder gestart, zie https://collectiefrivierenland.nl/bijeenkomsten-kennisdeling-duurzaam-bodembeheer/ en https://collectiefrivierenland.nl/bijeenkomst-kennisdeling-graslandbeheer-noordelijke-maasoevers/ . Het doel is om kennis te delen met deelnemers, veelal boeren.
Project Biodivers Akker Mozaïek (BAM)
Met 8 boeren hebben we ruim 50 ha Biodivers Akker Mozaïek aangelegd in het Rivierenland. Ondersteund door het Platform Natuurinclusieve landbouw Gelderland is voor de bedrijven een bedrijfsnatuurplan opgesteld waarin ook het bouwplan voor de komende 5 jaar is opgesteld. In de kennisbijeenkomsten/studiegroepen die we met ondersteuning van BoerenNatuur kunnen organiseren delen we kennis met elkaar en begeleiden Sander Bernaerts en Ben Koks de agrariërs in de teelttechnische aspecten en de ecologie. Provincie Gelderland faciliteert de monitoring waarmee we o.a. met De Vlinderstichting de insectenmonitoring in de akkers op kunnen zetten. Voor meer info over het project zie https://www.rotterdamdeboerop.nl/boer/ruimte-voor-boerenlandvogels-project-biodivers-akker-mozaiek-van-start . De deelnemers van het project Biodivers Akker Mozaïek doen mee in de studiegroep Vogelakkers.
2e bijeenkomst studiegroep Vogelakkers: monitoring
Voor de 2e bijeenkomst van de studiegroep Vogelakkers zijn we op een warme dag eind juni te gast op boerderij de Vinkenhorst in Herwen (omgeving Zevenaar), bij Brord Sloot en Patricia van Haaren. Naast de deelnemers van het project zijn ook twee vogelkenners van de Natuurwacht Bommelerwaard van de partij. Het doel van deze bijeenkomst is het leren van de juiste manier van inventariseren/monitoren van akkervogels. ’s Middags is er een theorie deel en begin van de avond gaan we naar buiten om te oefenen met het monitoren van de vogels, onder leiding van vogelkenner en natuurbeschermer Ben Koks (Harrier Conservation Int.) en gebiedscoördinator Leonie Geurts. We bezoeken de dit jaar aangelegde vogelakker van ruim 5 ha op de Vinkenhorst. Ook de buurman heeft een vogelakker aangelegd, in de omgeving van de Oude Rijn.
Hoe ziet de vogelakker eruit?
Een vogelakker is een volveldse, meerjarige maatregel die bestaat uit een afwisseling van stroken met een meerjarig eiwitgewas (bij voorkeur luzerne of luzerneklaver) en stroken ingezaaid met een mengsel granen en kruiden (braak met inzaai). De stroken met luzerne of luzerneklaver worden maximaal 3 à 4 keer gemaaid en kunnen worden benut als groenvoer in de veehouderij. Bij het maaibeheer wordt rekening gehouden met de broedcyclus van de veldleeuwerik. Graan- en braakstroken kunnen fungeren als wintervoedsel voor vogels en kan met die reden gedeeltelijk geoogst of gemaaid worden. Vogelakkers zijn bedoeld voor broedende veldleeuweriken, patrijzen en overwinterende akkervogels worden door Vogelakkers aangetrokken. Daarnaast vormen ze een goede voedselbron voor muizenetende roofvogels zoals (steen)uilen. Om goed te functioneren moeten vogelakkers meerdere jaren op dezelfde plek liggen, zodat de muizenpopulatie zich kan opbouwen. Een vogelakker moet na een paar jaar vernieuwd of verplaatst worden. Zie https://collectiefrivierenland.nl/wp-content/uploads/2024/02/Overzicht-beheerpakketten-2023-2028-Collectief-Rivierenland.v2024.2_website.pdf pakket A16
Voorbeelden van een vogelakker, uit Biodivers Akker Mozaïek; goed voor boer en akkervogel van Ben Koks en Sander Bernaerts
Op de Vinkenhorst bekijken we de vogelakker van 5 ha. Hierop worden stroken met luzerne/klaver, hennep, veldbonen en gerst afgewisseld met akkerkruidenstroken, met aan de kopse kanten een botanische akkerrand. “Telkens worden twee gewassen naast elkaar geteeld, met vervolgens een kruidenstrook”, vertelt boer Brord. “De veldbonen leveren plantaardig eiwit en worden in de vogelakker biologisch geteeld.” Op een andere akker worden ook niet-biologische veldbonen verbouwd. In de veldbonen is geschoffeld en gewiedegd om onkruid te verwijderen.
“De kruidenstrook kun je ook een faunarand noemen”, verteld Ben Koks. “Er zitten veel insecten die voedsel vinden in de planten. Vervolgens vormen de insecten weer voedsel voor vogels.” Dat betekent dat we dus plantensoorten in de rand willen hebben die geschikt zijn voor insecten. Dat blijkt een laagblijvend mengsel te zijn. Want bij een hoger mengsel is er teveel schaduw wat de groei van lagere kruiden belemmerd en ongewenste kruiden stimuleert.
Veldleeuwerik als maatgevende soort
In de ontwikkeling van Biodivers Akker Mozaïek is gekeken naar de ecologie van de veldleeuwerik. Daarbij is nadrukkelijk gekozen voor een beeld van de jaarrondcyclus, want bescherming gaat verder dan de broedtijd. Ook de kritische periode van rui en overwintering spelen mee in de afwegingen om voor een pakket maatregelen voor het gehele perceel, een zogenoemd volleveldpakket, te kiezen. Uit: Biodivers Akker Mozaïek; goed voor boer & akkervogel van Ben Koks en Sander Bernaerts.
De veldleeuwerik broedt vanaf eind maart en heeft meestal 2 tot 3 legsels per jaar met 2-5 eieren. Het nest bevindt zich op de grond in open terrein zoals heide, duinen en het agrarisch gebied. De nesten zijn goed verborgen op de grond, maar wel in het open veld. Na 2 weken broeden komen de eieren uit en 8 dagen later zijn de jongen groot genoeg om uit het nest te stappen. Nog weer 10 dagen later kunnen ze vliegen. De beide ouders voeren de jongen. In totaal heeft een veldleeuwerik 45 dagen nodig om jongen vliegvlug te krijgen. Buiten de broedtijd zijn ze vooral op stoppelvelden te vinden. Tijdens de broedtijd zoekt de veldleeuwerik op de grond vooral naar insecten, in de winter eet hij vooral granen en zaden. zie https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/veldleeuwerik
Omdat de veldleeuwerik wel 2 tot 3 legsels per jaar heeft, is gedurende de broedtijd telkens een geschikt gewas nodig waar de vogels in kunnen broeden. Het 1e broedsel is meestal in luzerne/klaver. Het 2e en 3e broedsel in veldbonen. “Belangrijk is dus dat er geen ecologische val gecreëerd wordt”, drukt Ben ons op het hart. “Dan kan de veldleeuwerik wel het 1e broedsel beginnen, maar daarna is er geen geschikt gewas meer om in te broeden.”
Vogels spotten
We hebben veel vogelsoorten kunnen spotten en geleerd over vogelgeluiden. De gele kwikstaart laat zich zien, ook hebben we roodborsttapuit, putter, kneu en grasmus gespot. Een veldleeuwerik klimt omhoog de lucht in boven de vogelakker en zwarte sternen vliegen over op weg naar de Oude Rijn.
We horen een “snelbrabbelende” zangvogel in de hennep, zoals Ben Koks het noemt. Het is de bosrietzanger. Normaal zie je hem niet in een gewas, behalve in de hennep. Waarschijnlijk komen ze uit het nabijgelegen natuurgebied bij de Oude Rijn. Zwaluwen kunnen ook profiteren van de vogelakker, als er kleine insecten boven de vogelakker vliegen. Verder geeft Ben ons nog mee dat populaties van vogels ook sterk beïnvloed worden door ontwikkelingen in overwinteringsgebieden in Afrika. We hadden goede hoop om kwartels te spotten, maar die hebben zich vanavond niet laten zien. Misschien de volgende keer!
Agro-ecologisch concept
Met de ontwikkeling van de vogelakkers proberen we ecologische kennis te integreren in landbouwkundige technieken. Een agro-ecologisch concept is nodig, waarbij we oude landbouwkennis samenvoegen met nieuwe ecologische kennis. We zijn puzzelstukjes aan het leggen. Onderzoek en uitvoering is hiervoor nodig. Met de 50 ha vogelakkers in het gebied van Collectief Rivierenland zit het met de uitvoering wel goed. Door monitoring van de vogels gaan we veel te weten komen. De vogelakker op de Vinkenhorst en die bij de buurman gaan bijdragen aan de regionale biodiversiteit.
| Over de Vinkenhorst De Vinkenhorst is een prachtig rijksmonument waarvan de geschiedenis terug gaat tot 1724. Van een melkveebedrijf is de boerderij omgevormd tot een landbouwbedrijf met meer oog voor natuurbeheer en gericht op de productie voor de lokale markt. Op de boerderij lopen Schotse Angus koeien rond. Naast kruidenrijk grasland waarop de koeien het hele jaar door grazen worden op 40 hectare verschillende gewassen verbouwd zoals (bak)tarwe, mais, veldbonen en (brouw)gerst. De bedrijfsdoelstelling is “Grow on Demand “. Dit houdt in dat gewassen geteeld worden afgestemd op de vraag van o.a. lokale restaurants, brouwerijen en bakkers. In oktober 2019 zijn er honderd walnotenbomen aangeplant voor de productie van noten en walnotenolie. Het walnoten perceel is ingericht als ‘Silvopasture’ wat inhoudt dat koeien tussen de rijen bomen grazen. De runderen eten het loof van de speciale voederbomen om zo hun mineralenbalans aan te vullen. Van de vruchten van dertig fruitbomen & struiken wordt jaarlijks compote en stroop van kersen, appels, peren, pruimen, rode bessen en kruisbessen gemaakt. Sinds 2022 worden kruiden geteeld voor Wilder Land, die er thee van maakt. Door de aanleg van speciale voedsel- en schuilgewassen wordt een zo natuurlijk mogelijke habitat voor patrijzen en fazanten gecreëerd. In de kikkerpoelen verblijven kikkers en salamanders. De aanleg van kleurrijke bloemenranden verhoogt de biodiversiteit van planten en insecten. Op de Vinkenhorst kun je terecht voor rondleidingen voedsel & natuur en zelfs kunst. Voor meer info over boerderij de Vinkenhorst zie https://vinkenhorst.nl/ |